گمرک (customs) : تشکیلاتی است دولتی که عهده دار اجرای قوانین گمرکی ، وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری ، انجام تشریفات واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد.
*حقوق گمرکی : حقوقی است که طبق تعرفه گمرکی وضع شده و به اجناس و کالاها هنگام ورود یا صدور از قلمرو گمرکی تعلق می گیرد.
*تشریفات گمرکی : کلیه عملیاتی که باید توسط اشخاص ذینفع و گمرک انجام گیرد تا یک کالا صادر و یا وارد گردد.
*ترانزیت : روش گمرکی است که براساس آن کالاها تحت نظارت گمرک، از یک گمرک به گمرک دیگر حمل می گردد.
*ترخیص : به معنی خارج شدن کالا از گمرک پس از انجام تشریفات گمرکی است.
*اظهارنامه گمرکی : ذکر مشخصات کامل کالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرک را می گویند.
*کابوتاژ : عبارتست از حمل کالا از یک نقطه به نقطه دیگر، در یک کشور از راه دریا یا رودخانه های مرزی
*قانون امور گمرکی : مشتمل بر ۶۰ ماده می باشد که در گمرکات کشور اجرا می گردد آئین نامه اجرائی این قانون دارای ۳۹۷ ماده می باشد که در آن رویه های مختلف گمرکی درخصوص واردات، صادرات، تشریفات گمرکی، ارزیابی، ترخیص، تخلفات، قاجاق گمرکی، اختلافات گمرکی و سایر مسائل گمرکی تشریح گردیده است.
*کالای متروکه : مدت مجاز توقف کالاهای وارده به گمرک چهارماه بعد از تاریخ تحویل اظهارنامه و صدور قبض انبار است. درصورتی که در این فاصله برای تشریفات گمرکی مراجعه نشود، کالا متروکه محسوب می گردد؛ این مهلت در صورت درخواست صاحب مال این مدت به شرط پرداخت حق انبارداری تا ۴ ماه دیگر قابل تمدید است.
*حق العملکاری در گمرک : حق العملکار در گمرک به شخصی (حقیقی یا حقوقی) اطلاق می شود که تشریفات گمرکی کالای متعلق به اشخاص دیگر را به وکالت از طرف آن شخص در گمرک انجام دهد.
این شخص حقیقی یا حقوقی بایستی پروانه حق العملکاری از گمرک دریافت نماید.
*تعرفه گمرکی : به معنی دریافت حقوق و عوارض گمرکی است که بر روی هر کالا بسته می شود بطور مثال وقتی می گویند تعرفه ورود تلویزیون ۳۰% است یعنی مأخذ دریافت حقوق و عوارض گمرکی این کالا ۳۰% می باشد.
«تعرفه» به معنی جدول طبقه بندی کالایی هم در کتاب مقررات صادرات و واردات آمده است که اصطلاح خارجی آن (Nomenclature) می باشد. مثلاً وقتی می گویند تعرفه تلویزیون ۱۵/۸۵ می باشد یعنی تلویزیون در سیستم طبقه بندی کالایی بین المللی در فصل ۸۵ و ردیف ۱۵ جای گرفته است.
*سیستم هماهنگ توصیف و کدگذاری کالا (HS) :
سیستم HS یا جدول طبقه بندی هماهنگ شده توصیف و کدگذاری کالا در سال ۱۹۸۳ تصویب و از سال ۱۹۸۸ لازم الاجرا گردید و یک طبقه بندی چندمنظوره است که دارای ۲۱ قسمت، ۹۶ فصل، ۱۲۴۱ شماره اصلی و ۵۱۰۹ شماره اختصاص یافته برای کالاها مـی باشد.
در سیستم HS به جای شماره های فرعی از روش یک خط فاصله و دو خط فاصله استفاده شده است و به کلیه این ردیف ها یک کد سیستم هماهنگ شده اختصاص یافته است.
تعرفه های ترجیحی : به منظور ایجاد انگیزه و برقراری تسهیلات جهت ورود و صدور کالا برقرار می شود و حد پائین تری از حقوق گمرکی برای گروهی از کشورها تعیین و اعمال می شود که آن را تعرفه ترجیحی می نامند.
*نرخ ارز : برای محاسبه ارزش کالا جهت پرداخت حقوق و عوارض گمرکی ارزش کالا که با پول خارجی فاکتور شده است باید به ریال ایران تبدیل شود و نرخ ارز برای محاسبات گمرکی نرخ رسمی ارز در کشور می باشد که توسط بانک مرکزی همه روزه اعلام و ابلاغ می شود.
· اسنـاد حمـلبارنامه به منزله سند قرارداد حمل ، رسید دریافت کالا و سند مالکیت آن است و همچنین سندی است که زمان ادعات خسارت از شرکت بیمه می‌تواند به عنوان پشتوانه مورد استفاده واقع شود :
جزئیات مندرج در بارنامه باید شامل موارد زیر باشد :
شرح کالا ـ علائم و یا شماره‌های تجاری ـ نام کشتی حامل ـ ذکر عبارتی که حاکی از وجود کالا در کشتی باشد ـ بنادر بارگیری و تخلیه ـ نام حمل کننده کالا ـ نام گیرنده کالا ـ نام و نشانی شخصی که ورود اجناس به اطلاع او میرسد ـ هزینه حمل پرداخت شده یا قابل پرداخت در مقصد میباشد ـ تعداد نسخه‌های بارنامه که بصورت اصل صادر شده است ـ تاریخ صدور .
گـواهـی مبـداءاظهاریه امضاء شده‌ای است که حاکی از مبداء ساخت کالا میباشد . گواهی مبداء توسط صادرکننده کالا و یا نماینده‌اش تهیه میشود ولی این گواهی در بعضی از کشورها باید روی فرم خاصی که حاوی تائید یک سازمان اداری مستقل ( برای مثال اتاق بازرگانی ) باشد صادر شود ..
گـواهـی بـیـمـهسندی است که باید توسط شرکت بیمه و یا نمایندگی آن و یا بوسیله پذیره نویسان صادر و یا امضاء شده باشد . و تاریخ آن باید همزمان و یا قبل از تاریخ حمل باشد . مبلغ بیمه نامه باید حداقل برابر با ارزش سیف کالا باشد .
گواهی بیمه باید :
1 ـ با آنچه که در اعتبار نامه ذکر شده ، مطابقت داشته باشد .
2 ـ کلیه خطرات ذکر شده در اعتبار را دربرگیرد .
3 ـ با سایر اسناد در مورد محموله و شرح کالا مطابقت داشته باشد .
اظهـارنـامـه گـمـرکـیعبارتست از یک اظهارنامه مبداء که توسط یک مقام یا مقامات صالح گواهی شده باشد .
اظهـارنـامـه ورود یـا خـروجعبارتست از هر نوع اظهارنامه‌ای که توسط شخص مسئول حمل و نقل یا نماینده او باید هنگام ورود یا خروج وسیله حمل و نقل به مقامات گمرکی ارائه شود و حاوی مشخصات لازم در ارتباط با وسیله حمل و نقل ، مسیر سفر ، بار ، کالای توشه‌ای و ملزومات ، کارکنان و مسافرین میباشد .
اظـهـارنـامـه کـالاعبارتست از هر نوع اظهارنامه‌ای که بر روی برگی که گمرک تعیین نموده تنظیم میشود . در این اظهارنامه اشخاص ذینفع روش گمرکی را که باید در مورد کالا اجرا گردد ، ذکر میکنند و مشخصاتی را که از نظر گمرک برای اجرای آن روش لازم است قید میکنند .
اظـهـارنـامـه مـبـداءعبارتست از یک شرح مقتضی در رابطه با مبداء کالاهای ساخته شده که در موقع صدور آنها توسط سازنده ، تولیدکننده ، تهیه‌کننده ، صادرکننده یا هر شخص صلاحیت دار دیگری در فاکتور تجاری یا هر سند دیگری که مربوط به کالاها باشد ذکر می‌گردد .
تـرانـزیـت گـمـرکـیعبارتست از روش گمرکی که بموجب آن کالاها تحت نظارت گمرک از یک دفتر گمرکی به دفتر گمرکی دیگر حمل میشود .
مـانـیـفـسـت
فهرست محمولات یک کشتی یا یک قطار یا یک کاروان از کامیونهایی را می‌گویند که بیشتر از یک بارنامه دارند . در فارسی می‌توان آنرا فهرست کل کالا خواند که حاوی ریز کلیه بارنامه‌های مربوط به محموله است . این فهرست کل ، زمانی عرضه میشود که محموله تجارتی به گمرک مقصد میرسد .
بـارنـامـهدر اصطلاح بین‌المللی کشتیرانی ، بارنامه را � بیل آولد ینگ � و در جاده و در هواپیما � سی . ام . آر � می‌خوانند . بارنامه مدرکی است برای حمل یک واحد و یا یک پارتی کالا که بعنوان گیرنده در مقصد از طرف موسسه حمل و نقل در مبداء بارگیری کالا ، صادر میشود . بارنامه حاوی مشخصات ظاهری کالا از قبیل تعداد بسته‌ها ، شماره و علامت آنها ، وزن با ظرف و گاهی نیز وزن خالص یا مقدار و نوع کالا طبق آنچه فرستنده اظهار کرده است . میباشد . گیرنده بارنامه بر طبق مفاد آن ، کالا را از موسسه حمل و نقل دریافت میدارد .
اظـهـارنـامـه اجـمـالـیفرم مخصوصی است حاکی از خلاصه مشخصات محموله یک کشتی ، یک هواپیما یا یک کاروان از کامیونها که ضمن آن تعداد بسته ، وزن ، مبداء ، مقصد ، نام کشتی یا دیگر وسایل حمل ، تعداد اقلام محموله در آن ثبت شده و به ضمیمه مانیفست به گمرک تسلیم میشود در اظهارنامه اجمالی بعد از ذکر مشخصات موسسه حامل و مشخصات وسیله نقلیه و گیرنده ، نسبت به مشخصات کالا به نوشتن جمله � طبق مانیفست ضمیمه در …… صفحه ……. قلم � اکتفا میشود .
بـارنـویـسـی
مامورین مخصوص موقع تخلیه کالا از وسائط نقلیه به تدریج ریز آنرا می‌نویسند تا بعدا” با بارنامه و مانیفست تطبیق داده شود .
پـیـمـان نـامـه ارزیفرمی است که صادرکننده ، هنگام صدور کالا از کشور جهت تعهد فروش ارز حاصل از صادرات به بانکهای مجاز با اطلاع گمرک به بانک تسلیم می‌کند . برای خروج موقت نیز پیمان نامه موقت صادر میشود که در صورت عدم برگشت کالا در مدت مقرر ، آن را صادرات محسوب کرده و انجام تعهد را مورد پیگرد قرار می‌دهند .
کـابـوتـاژعبارت است از حمل کالا از یک بندر کشور به بندر دیگر و همچنین از یک گمرک به گمرک دیگر، که از راه کشور همجوار صورت گیرد .
برای کابوتاژ ، تشریفات گمرکی لازم است و دو نوع اظهارنامه دارد که یکی هنگام خروج کالا از بندر یا مرز تنظیم میشود و یکی هم هنگام ورود به گمرک مرز یا بندر .
پـروفـورمـاسیاهه خریدی است که فروشنده از مبداء به عنوان پیشنهاد فروش ، یا تعیین ارزش و شرایط فروش ، صادر می‌کند . این سیاهه قبل از فروش کالا ، باید به تائید مرکز تهیه و توزیع مربوطه برسد . پروفرما را پیش فاکتور نیز می‌گویند .
اعـلامـیـه ارزسندی است بانکی که مبلغ ارز انتقال یافته جهت خرید کالا و هم ارز ریالی آن و تاریخ گشایش اعتبار آن را نشان میدهد .